Wiele osób trafnie łączy olej arganowy z Marokiem – to właśnie tam jest wytwarzany. To też jeden z najdroższych olejów na świecie i jeden z najbardziej cenionych dodatków do kosmetyków. Jak jego popularność w kosmetyce wpływa na środowisko naturalne i lokalną społeczność Maroka? Czy ta sława rodzi problemy społeczne, czy raczej pomaga je rozwiązywać? Postanowiłam to sprawdzić.
Olej arganowy
Argan to drzewo występujące w zasadzie tylko na części terytorium Maroka. Jest to też gatunek endemiczny – nie można go uprawiać nigdzie indziej na świecie. Marokańczycy od zawsze używali owoców arganowych jako pożywienie dla siebie i dla swoich kóz.
Tradycyjnie produkcja oleju arganowego odbywa się ręcznie. Owoce suszy się na słońcu, usuwa pestki, a następnie je wyciska. Ten proces nie zmienił się od wieków. Przy wytwarzaniu olejku arganowego w ten sposób nie produkuje się prawie żadnych odpadów. Dlaczego? Produktem ubocznym tłoczenia jest gęsta pasta arganowa, którą sprzedaje się lokalnie do produktów kosmetycznych. Natomiast zewnętrzna miazga wykorzystywana jest jako pożywienie dla wiejskich zwierząt. Skorupy są spalane jako paliwo.
Drzewa arganowe są skarbem narodowym Maroka
Drzewa arganowe są bardzo ważne dla środowiska naturalnego w Maroko. Są naturalną barierą przeciwko pustynnieniu, zapobiegają erozji gleby i chronią źródła wody. W klimacie tego regionu ma to obecnie kolosalne znaczenie. Dlatego lasy arganowe zostały objęte ochroną przez UNESCO w 1998 r. jako część rezerwatu biosfery. Ma to chronić zarówno lasy, jak i marokańskie tradycje.
Mimo to lasom grozi wylesianie. Miejscowi często ścinali te cenne drzewa do budowy domów i by pozyskać drewno opałowe. Na szczęście udało się zmniejszyć te straty dzięki zaangażowaniu miejscowej ludności w produkcję oleju arganowego na większą skalę i czerpanie z tego tytułu zysków.
Produkcja oleju arganowego – zagrożenia i korzyści
Teoretycznie produkcja oleju arganowego powinna przynieść korzyści zarówno dla środowiska, jak i lokalnej społeczności. Czy na pewno tak jest?
Ochrona lasów arganowych
Jak już pisałam, drzewa arganowe stały się źródłem dochodu dla wielu mieszkańców. Wciąż jednak bez odpowiedniego wsparcia ekonomicznego, godziwej zapłaty za pracę, mogą wrócić do ścinania drzew. Niskie dochody uzyskiwane z handlu arganem mogą nie być wystarczającą zachętą do ochrony lasów.
Z powodu produkcji oleju arganowego zdarzało się też nadmierne eksploatowanie drzew. Tradycyjnie zbiera się tylko owoce, które już spadły z drzewa. Niektórzy jednak przyspieszają ten proces uderzając w gałązki, co źle wpływa na drzewa.
Kolejnym problemem jest zbieranie nasion co utrudnia naturalny odrost drzew. Młode drzewa nie zastępują tych starych. Sytuacji nie poprawia paradoksalnie zwiększanie dochodu – im wyższe zarobki, tym większa ich część jest przeznaczana na zwiększenie stada kóz. A te także zapobiegają naturalnemu odrastaniu drzewostanu. Sztuczne zalesianie dużych obszarów również nie przyniosło zakładanych korzyści. Dlatego lasy arganowe wciąż są degradowane.
Wpływ na lokalną społeczność
Kiedy firmy kosmetyczne odkryły cudowne właściwości oleju arganowego, stał się on bardzo cennym surowcem, a jego wytwarzanie popularnym zajęciem. Wcześniej kobiety rzadko pracowały poza domem, a lokalne dzieci nie chodziły do szkoły. Kobiety we własnych domach tłoczyły olej, podczas gdy mężczyźni sprzedawali go na targu.
Po boomie wzrosła ilość oleju arganowego pochodzącego ze spółdzielni, w których pracują kobiety. To zapewnia kobietom zarobki, których wcześniej nie miały i większą wolność finansową. Zwiększa się ich pozycja w społeczeństwie, a ich dzieci (a zwłaszcza córki) zdobywają lepszą edukację. Same także mają częściej możliwość spotykać się z innymi kobietami i podtrzymywać więzi społeczne. Taka praca daje im także możliwość zdobycia dodatkowej wiedzy, nauki czytania i pisania, uczestnictwa w szkoleniach etc.
Istnieją jednak problemy z tym rozwijającym się przemysłem. Powstanie spółdzielni zmieniło relacje płciowe, wzmocnienie społecznego uznania i pewności siebie kobiet, ale
czasami wywołując konflikty w gospodarstwach domowych. Trzeba pamiętać, że lokalne kobiety są maginalizowane w społeczeństwe i często są analfabetkami. Może się zdarzyć i pewnie często się zdarza, że z czasem zaczyna zarządzać nimi mąż lub inny męski członek rodziny, a korzyści kobiet z dodatkowej pracy stają się znikome. Berberki w spółdzielniach są źle przygotowane do prowadzenia interesów, szczególnie z organizacjami międzynarodowymi, co pozostawia otwartą drogę do wyzysku.
Standardy
Uważa się, że spółdzielnie mogą cierpieć z powodu braku profesjonalizmu w stosunku do swoich międzynarodowych klientów. Z jednej strony małe spółdzielnie mogą mieć problem z uzyskaniem i utrzymaniem odpowiedniej jakości produkcji. Z drugiej jednak duże firmy kosmetyczne naciskając na zwiększenie produkcji, doprowadzają do obniżania jakości oleju arganowego.
Zrównoważony rozwój?
Powszechnie uważa się, produkcja oleju arganowego może być przykładem zrównoważonego rozwoju, który zapewnia zachętę do ochrony lasów arganowych, jednocześnie zwiększając dochód drobnych rolników (nie wspominając o korzyściach z przetwórstwa i eksportu). Z literatury którą znalazłam wynika jednak, że lepiej podejść do takich twierdzeń ostrożnie. Chociaż istnieją dowody na ekonomiczną korzyść dla lokalnej ludności w niektórych częściach kraju, w innych handel arganem miał marginalny wpływ ekonomiczny (wyliczenia mówią np. o wzroście dochodu o ok. 5%).
Również pozytywny wpływ na ochronę lasów arganowych nie jest tak widoczny, jak mogłoby się to wydawać. Zbieranie nasion i zwiększanie stad kóz mogą zrównoważyć korzyści wynikające z ochrony drzew przez Berberów.
Olejek arganowy – kupować czy nie?
Handel olejkiem arganowym jest uwikłany w wiele złożonych problemów społecznych, ekonomicznych i środowiskowych. Jako konsumenci najlepsze, co możemy zrobić, to wybierać go możliwie świadomie i odpowiedzialnie. Certyfikaty, standardy sprawiedliwego handlu lub informacja o spółdzielniach dostarczających olejek będzie dobrym wyznacznikiem jakości. Kupując produkty zawierające olejek arganowy, kupujmy te pochodzące z certyfikowanych źródeł.
Źródła:
- https://www.theguardian.com/sustainable-business/2015/apr/28/argan-oil-beauty-anti-ageing-loreal-lush-berber
- Market-based conservation and local benefits: the case of argan oil in Morocco Travis J Lybberta, Christopher B Barretta, Hamid Narjisseb, Ecological Economics Volume 41, Issue 1, April 2002, Pages 125-144
- The Social and Environmental Context of Argan Oil Production Yann le Polain de Waroux Université Catholique de Louvain, Natural Product Communications, 2013 Vol. 8 No. 1 1 – 4