Saponiny to grupa związków występujących w naturalnym środowisku, głównie w roślinach. Można je znaleźć u ponad 500 gatunków roślin. Saponiny to grupa substancji, które zawierają w swojej strukturze część aglikonu – sapogeniny i glikonu – sacharydu (cukru). Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa sapo (mydło), co wiąże się z niezwykłymi właściwościami tych substancji do tworzenia piany w kontakcie z wodą. Saponiny mają zdolność obniżania napięcia powierzchniowego wody, dzięki czemu tworzą gęstą i trwałą pianę i potrafią emulgować tłuszcze.
Saponiny wykorzystuje się m.in. jako produkty farmaceutyczne i do produkcji kosmetyków. Wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne, antybakteryjne oraz cytotoksyczne.
Saponiny kiedyś i dziś
Ze względu na swoje silne właściwości pieniące, w przeszłości saponiny były używane jako naturalne detergenty. Były łatwe do znalezienia w środowisku naturalnym i dostępne, w przeciwieństwie do mydła które było przez wieki produktem luksusowym. Najpopularniejsza była mydlnica lekarska (Saponariaofficinalis). Rośliny zawierające saponiny były stosowane w ziołolecznictwie i medycynie ludowej jako substancje przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne, przeciwwirusowe, cytotoksyczne i wykrztuśne.
Współcześnie największe znaczenie mają saponiny stosowane jako związki do produkcji leków – kortykosteroidów i hormonów płciowych.
Saponiny w kosmetykach
Saponiny mają szereg właściwości, dzięki którym są idealnym składnikiem kosmetyków. Przede wszystkim tworzą gęstą i trwałą pianę, przez co sa składnikiem kosmetyków myjących i szamponów. Wykazują działanie przeciwzapalne, poprawiają ukrwienie tkanek i zmniejszają obrzęki. Zwiększają także przepuszczalność błon komórkowych, co ułatwia wnikanie substancji odżywczych w głębsze warstwy skóry. Na skórę wpływa korzystnie kwaśny odczyn saponozydy, który współgra z pH skóry (w przeciwieństwie do zasadowych mydeł).
W kasztanowcach, a zwłaszcza w popularnych kasztanach i korze drzewa, znajduje się escyna – zbiór różnego rodzaju saponin, które mają właściwości przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne, przeciwwysiękowe, hipoglikemizujące, przeciwwirusowe i uszczelniające włosowate naczynia krwionośne. W liściach bluszczu (Hederahelix) można znaleźć hederasaponinę C – hederynę. Ma ona działanie pianotwórcze, przeciwgrzybiczne, zapobiega rozwojowi drobnoustrojów. Co szczególnie istotne w produkcji kosmetyków – tonizuje, ściąga, koi i odżywia skórę.
Większość saponin w mydlnicy lekarskiej (Saponariaofficinalis) kryje się w jej korzeniu. Odwary z tego ziela są dobrymi szamponami i tonikami.
Kosmetyki z saponinami sterydowymi mogą zainteresować osoby z atopowym zapaleniem skóry, łuszczycą czy trądzikiem. Łączenie kilku ziół zawierających saponiny w kosmetykach jest korzystne, ponieważ mają one różną “moc” przeciwbakteryjną, przeciwzapalną i myjącą. Będą się więc uzupełniać.
Zioła saponinowe podaje Herbiness: http://www.herbiness.com/ziola-saponinowe/
Źródła:
- Parus A., Właściwości farmakologiczne saponin, Postępy Fitoterapii 3/2013, s. 200-204
- Sędek Ł., Michalik M., Nowe badania nad saponinami ujawniają ich liczne lecznicze właściwości, Kosmos Tom 54, nr 4, 2005, ss. 345-356,
- Stefanowicz-Hajduk J., Ochocka R., Saponiny steroidowe – występowanie, właściwości i zastosowanie w lecznictwie, Postępy Fitoterapii 1/2006, ss. 36-40
